دستورات شرطی در برنامه‌نویسی یکی از اصولی‌ترین و قدرتمندترین ابزارهایی هستند که برنامه‌نویسان در اختیار دارند. این دستورات، قابلیت تصمیم‌گیری منطقی و کنترل جریان اجرای برنامه را به برنامه‌نویسان می‌دهند و به آن‌ها امکان می‌دهند تا بر اساس شرایط و وضعیت‌های مختلف، تصمیم‌گیری‌های منطقی را پیاده‌سازی کنند.

در این مقاله از سری مقالات آموزش الگوریتم به بررسی و توضیح دستورات شرطی در برنامه‌نویسی خواهیم پرداخت. ابتدا به معرفی دستور if و if-else خواهیم پرداخت و نحوه استفاده از آن‌ها را به همراه مثال‌هایی توضیح خواهیم داد. همچنین دستورات شرطی switch-case، Ternary Operator و Null Coalescing Operator و کاربردهای آنها در برنامه‌نویسی را بررسی خواهیم کرد.

دوره پیشنهادی برای دستورات شرطی

آموزش پیشنهادی

آموزش الگوریتم و فلوچارت رایگان و به زبان ساده

  • آموزش مفاهیم ابتدایی برنامه نویسی
  • آشنایی با مفهوم متغیر ها و عملگر ها
  • بررسی کاربرد الگوریتم نویسی
  • دستیابی به ذهنیت برنامه نویسی
  • آموزش ساختار های شرطی
علیرضا احمدی
۴.۴
آموزش الگوریتم و فلوچارت رایگان و به زبان ساده مشاهده دوره

دستورات شرطی

دستورات شرطی یکی از اجزای اساسی در برنامه‌نویسی هستند که به برنامه‌نویسان امکان می‌دهند تصمیم‌گیری‌های مختلف را بر اساس شرایط مختلف در برنامه‌ها پیاده‌سازی کنند. در اکثر زبان‌های برنامه‌نویسی، دستورات شرطی عموماً شامل دو نوع دستورات if و else هستند، که به کمک آن‌ها برنامه می‌تواند بر اساس وضعیت شرایط مختلف، یک عمل خاص را انجام دهد.

برخی از دستورات شرطی

یک دستور شرطی if به صورت زیر عمل می‌کند:

if (شرط){

اجرای این بخش اگر شرط برقرار باشد//

}

و یا به شکل زیر:

if (شرط){

اجرای این بخش اگر شرط برقرار باشد//

}else {

اجرای این بخش اگر شرط برقرار نباشد//

}

دستورات شرطی چندگانه

در برخی زبان‌ها، شما می‌توانید بیش از یک شرط را با استفاده از دستورات else if متوالی بررسی کنید. در زبان‌هایی که پشتیبانی از دستورات شرطی چندگانه دارند، شما می‌توانید شرایط مختلف را بررسی کرده و برنامه خود را به شکلی انعطاف‌پذیر طراحی کنید. این به شما امکان می‌دهد تا برنامه خود را بهتر و منطقی‌تر کنترل کنید و به وضعیت‌های مختلفی که ممکن است در طول اجرا بروید، واکنش نشان دهید. مثالی از دستورات شرطی چندگانه در زیر آمده است:

if (شرط 1){

     اجرای این بخش اگر شرط 1 برقرار باشد//

}else if (شرط 2){

     اجرای این بخش اگر شرط 2 برقرار باشد و شرط 1 برقرار نباشد//

}else {

     اجرای این بخش اگر هیچ یک از شرط‌ها برقرار نباشند//

}

سایر دستورات شرطی

علاوه بر دستورات if و else، برخی زبان‌های برنامه‌نویسی از دستورات دیگری برای ایجاد شرایط و تصمیم‌گیری‌های مختلف استفاده می‌کنند. به عنوان مثال:

Switch-Case

دستور switch-case یک ساختار کنترلی در برنامه‌نویسی است که برای انتخاب بین چندین انتخاب متفاوت بر اساس مقدار یک متغیر استفاده می‌شود. این ساختار اجازه می‌دهد تا برنامه به دنبال مقدار متغیر مورد نظر بگردد و عملیات متناظر با آن را اجرا کند.

Ternary Operator (?:)

این عملگر در بسیاری از زبان‌های برنامه‌نویسی مانند C++, Java و JavaScript استفاده می‌شود. این عملگر به شما امکان می‌دهد یک عبارت را بر اساس یک شرط بررسی کرده و بسته به آن شرط، یکی از دو مقدار مختلف را انتخاب کنید.

ساختار کلی عملگر Ternary به صورت زیر است:

شرط ? مقدار1 : مقدار2

عبارت شرط بررسی می‌شود. اگر شرط برقرار باشد (true)، مقدار 1 انتخاب می‌شود؛ در غیر این صورت (شرط نادرست باشد – false)، مقدار 2 انتخاب می‌شود.

Null Coalescing Operator (??)

عملگر Null Coalescing (??) یک عملگر شرطی است که در برخی زبان‌های برنامه‌نویسی مانند C#, JavaScript و PHP وجود دارد. این عملگر برای بررسی وجود یا عدم وجود یک مقدار null یا undefined استفاده می‌شود و در صورتی که مقدار مورد نظر null یا undefined باشد، یک مقدار پیش‌فرض را انتخاب می‌کند.

ساختار کلی عملگر Null Coalescing به صورت زیر است:

مقدار1 ?? مقدار2

اگر مقدار 1 مقدار null یا undefined باشد، مقدار 2 انتخاب می‌شود؛ در غیر این صورت (اگر مقدار 1 مقداری غیر از null یا undefined باشد)، مقدار 1 انتخاب می‌شود.

مفاهیم در دستورات شرطی

در این بخش به بررسی برخی مفاهیم مربوط به دستورات شرطی مانند “مقایسه عددی”، “مقایسه رشته‌ای” و “مقایسه بولین” میپردازیم:

  • مقایسه عددی: در دستورات شرطی می‌توانید مقایسه‌های عددی انجام دهید. به عنوان مثال، می‌توانید بگویید “اگر عدد x بزرگتر از عدد y است، این عملیات را انجام بده”.
  • مقایسه رشته‌ای: در برخی از زبان‌های برنامه‌نویسی، می‌توانید دستورات شرطی را برای مقایسه رشته‌ها نیز استفاده کنید. به عنوان مثال، می‌توانید بگویید “اگر رشته x با رشته y برابر است، این عملیات را انجام بده”.
  • مقایسه بولین: در برخی موارد، ممکن است نیاز به بررسی مقدار بولی یا درستی یا نادرستی یک شرط باشد. به عنوان مثال، می‌توانید بگویید “اگر شرط x درست است، این عملیات را انجام بده”.

مثالهایی از دستورات شرطی

در این بخش چند مثال از دستورات شرطی آمده است:

مثال ۱: اعلام وضعیت هوا

فرض کنید که می‌خواهید یک برنامه بنویسید که وضعیت هوای روز را نشان دهد. اگر دمای هوا بیشتر از ۲۰ درجه سانتی‌گراد باشد، می‌توانید یک پیام مثبت به کاربر نشان دهید و اگر کمتر از این مقدار باشد، یک پیام منفی نمایش دهید.

مثال ۲: ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان

فرض کنید که می‌خواهید عملکرد دانش‌آموزان را ارزیابی کنید. اگر نمره‌ی دانش‌آموز بالاتر از ۱۸۰ باشد، آن را موفق اعلام کنید و اگر کمتر از این مقدار باشد، آن را ناموفق اعلام کنید.

مثال ۳: انتخاب بهترین گزینه

فرض کنید که می‌خواهید برنامه‌ای بنویسید که بر اساس سن و وزن کاربر، به او بگوید که آیا باید ورزش کند یا نه. اگر سن کاربر بیشتر از ۱۸ سال و وزنش کمتر از ۸۰ کیلوگرم باشد، می‌توانید پیشنهاد ورزش دهید، در غیر این صورت، به کاربر پیشنهاد نکنید.

در این مثال‌ها، ما از دستورات شرطی برای تصمیم‌گیری بر اساس شرایط مختلف استفاده کرده‌ایم. این نشان می‌دهد که این دستورات چگونه می‌توانند برنامه‌های شما را به صورت انعطاف‌پذیر و با واکنش‌های متناسب با موقعیت‌های مختلف کنترل کنند.

سخن پایانی

دستورات شرطی در برنامه‌نویسی نقش مهمی را در تصمیم‌گیری منطقی و کنترل جریان اجرای برنامه دارند. این دستورات، به برنامه‌نویسان امکان می‌دهند تا بر اساس شرایط و وضعیت‌های مختلف، تصمیم‌گیری‌های منطقی را پیاده‌سازی کنند.

استفاده صحیح از دستورات شرطی در برنامه‌نویسی باعث می‌شود که برنامه‌ها قابل تعمیم، قابل تغییر و قابل اعتماد باشند. برنامه‌نویسان باید در انتخاب و استفاده صحیح از این دستورات توانایی داشته باشند تا به ورودی‌ها و وضعیت‌های مختلف پاسخ دهند و جریان اجرای برنامه را کنترل کنند.